İsrail bir terör dev­le­ti ol­ma­sı­nın yanı sıra ulus­la­ra­ra­sı hukuk da terör ya­sa­la­rı­dır. Or­ta­ya çı­kı­şı, uy­gu­la­nı­şı ve yo­rum­la­nı­şı İsrail ve ben­ze­ri ül­ke­le­rin amaç ve sa­ik­le­ri­ni ger­çek­leş­tir­mek için, yan­daş­la­rı­nı ko­ru­mak; düş­man­la­rı­nı yıl­dır­mak için­dir. Fi­lis­tin’in gün­dem­de ol­ma­sı ve dün­ya­nın dört bir ya­nın­dan sahip çı­ka­nın ol­ma­sı İsrail’in ulus­la­ra­ra­sı hukuk kap­sa­mın­da su­çu­nun sabit ol­ma­sı değil, vic­dan­lar ta­ra­fın­dan suçlu ol­du­ğu­nun kabul edil­me­sin­den­dir. Bir bağ­la­yı­cı­lı­ğı ve cay­dı­rı­cı­lı­ğı ol­ma­yan ulus­la­ra­ra­sı hukuk ku­ral­la­rı, oto­ri­te bu­lun­ma­dı­ğın­dan her­kes ta­ra­fın­dan fark­lı yo­rum­la­na­bil­mek­te­dir. İsrail’in ye­nil­me­si­ni, ba­şa­rı­sız ol­ma­sı­nı sağ­la­ya­cak bir güç çık­ma­dık­ça İsrail’in olay­lar son­ra­sın­da hu­ku­ken alnı ak çık­ma­sı da muh­te­mel­dir. Me­ka­niz­ma­nın nasıl iş­le­di­ği­ni ve ulus­la­ra­ra­sı hukuk kap­sa­mın­da İsrail’in fi­il­le­ri­nin nasıl an­lam­lan­dı­rıl­dı­ğı­nı has­ta­ne sal­dı­rı­la­rı üze­rin­den in­ce­le­ye­bi­li­riz. Aşa­ğı­da baş­lık­lar şek­lin­de İsrail’in has­ta­ne sal­dı­rı­sı ey­le­mi­nin hangi ulus­la­ra­ra­sı hukuk ku­ra­lı­nı ihlal et­ti­ği ve bu ih­la­lin İsrail sa­vu­nu­cu­la­rı ta­ra­fın­dan nasıl an­la­şıl­dı­ğı der­len­miş­tir.

İsrail’in Ger­çek­leş­tir­di­ği Has­ta­ne Sal­dı­rı­la­rı

WHO ta­ra­fın­dan İsrail’in ger­çek­leş­tir­di­ği has­ta­ne sal­dı­rı­la­rı ra­por­lan­mak­ta­dır. Bu ra­por­lar­da İsrail, 7 Ekim’den beri has­ta­ne­le­re karşı 890 sal­dı­rı ger­çek­leş­tir­di, bun­lar­dan 443’ü Gazze’deki has­ta­ne­le­re yö­ne­lik­ken, 447 ta­ne­si Batı Şeria’daki has­ta­ne­le­re yö­ne­lik ger­çek­leş­ti. Gazze’deki 36 has­ta­ne­nin 31’i ya hasar gördü ya yı­kıl­dı.1

İhlal Ol­du­ğu Dü­şü­nü­len Ulus­la­ra­ra­sı Hukuk Ku­ral­la­rı ve Ku­ral­la­ra Dair Yo­rum­lar

1949 Ce­nev­re Söz­leş­me­si Madde 19: Tıbbi hiz­me­tin sabit te­sis­le­ri ve mobil tıbbi bi­rim­le­ri hiç­bir ko­şul­da sal­dı­rı­ya uğ­ra­ya­maz. Her zaman ça­tış­ma­nın ta­raf­la­rı ta­ra­fın­dan saygı görür ve ko­ru­nur. Karşı ta­ra­fın eline ge­çer­ler­se, ele ge­çi­ren dev­let bu te­sis­ler­de ve bi­rim­ler­de bu­lu­nan ya­ra­lı ve has­ta­la­rın ge­rek­li ba­kı­mı­nı ken­di­si sağ­la­ma­dı­ğı sü­re­ce, per­so­ne­li gö­rev­le­ri­ni ye­ri­ne ge­tir­mek­te ser­best ola­cak­tır. Yet­ki­li ma­kam­lar, söz ko­nu­su sağ­lık ku­ru­luş­la­rı­nın ve bi­rim­le­ri­nin, müm­kün ol­du­ğu öl­çü­de, as­ke­ri he­def­le­re yö­ne­lik sal­dı­rı­la­rın gü­ven­lik­le­ri­ni teh­li­ke­ye at­ma­ya­cak şe­kil­de ko­num­lan­dı­rıl­ma­sı­nı sağ­lar­lar.

Sal­dı­rı ve Ko­ru­ma Kav­ra­mı: Ateş açıl­ma­ma­sı, sal­dı­rı­ya uğ­ra­ma­ma­sı, ge­rek­siz yere uygun iş­lev­le­ri­ni ye­ri­ne ge­tir­me­si­ni en­gel­le­me­me2 ola­rak an­la­şı­lır.

 Mad­de­nin Uy­gu­lan­ma­sı­nın İstis­na­la­rı:3

• Ge­çi­ci ola­rak kul­lan­mak, için­den geç­mek
• Ya­ra­lı as­ke­ri per­so­ne­li sor­gu­la­mak ve gö­zal­tı­na almak
• Tıbbi bi­ri­min as­ke­ri amaç­lar­la kul­la­nıp kul­la­nıl­ma­dı­ğı­nı tes­pit etmek
• Si­lah­lı ça­tış­ma­da suç iş­le­di­ği iddia olu­nan şüp­he­li­yi ara­mak.

 Has­ta­ne Ko­ru­ma­sı­nın Ta­ma­men Kal­dı­rı­la­bil­me­si­nin Şart­la­rı:4

• Düş­ma­na za­rar­lı ha­re­ket­le­rin bu­lun­ma­sı. Ancak bu za­rar­lı ha­re­ket geniş yo­rum­lan­mak­ta­dır. Örnek ver­mek ge­re­kir­se bir tıbbi bi­ri­min as­ke­ri ope­ras­yon­la­rı en­gel­le­mek ve bir kal­kan ola­rak kul­la­nıl­ma­sı du­ru­mun­da ko­ru­ma sona ere­cek­ti­r.5 Ce­nev­re Söz­leş­me­si’ne dair mad­de­le­rin yo­ru­mun­da düş­man bir­lik­le­ri­nin te­da­vi ol­ma­sı­nın ve te­da­vi olan düş­man bir­lik­le­ri­nin cüzi bir as­ke­ri teç­hi­za­ta sahip ol­ma­sı­nın düş­ma­na za­rar­lı ha­re­ket kap­sa­mın­da ol­ma­dı­ğı ifade edil­mek­te­dir.
• Has­ta­ne­nin bo­şal­tıl­ma­sı için zaman ve imkân ta­nın­ma­sı

İsrail’in Sa­vun­ma­sı

Hamas tü­nel­le­ri bu­ra­ya da­ya­nı­yor, bu­ra­sı bir ka­rar­gâh ola­rak kul­la­nı­lı­yor. Geç­miş yıl­lar­da ya­pı­lan in­ti­fa­lar­da da Hamas ta­ra­fın­dan has­ta­ne­le­rin kul­la­nıl­dı­ğı ra­por­lan­mış­tır.

Ba­ğım­sız Araş­tır­ma­lar

Was­hing­ton Post'un açık kay­nak­lı gör­sel­ler, uydu gö­rün­tü­le­ri ve ka­mu­oyu­na açık­lan­mış tüm IDF ma­ter­yal­le­ri­nin ana­li­zi­ne göre, İsrail hü­kü­me­ti ta­ra­fın­dan su­nu­lan ka­nıt­lar Hamas'ın has­ta­ne­yi bir ko­mu­ta ve kont­rol mer­ke­zi ola­rak kul­lan­dı­ğı­nı gös­ter­mek­ten uzak.6

İsrail’i Sa­vu­nan Hu­ku­ki Fi­kir­le­r7

Ulus­la­ra­ra­sı hukuk kap­sa­mın­da has­ta­ne­le­rin as­ke­ri kul­la­nı­mı­nın var ol­du­ğu hal­ler­de has­ta­ne­ler he­def­tir. Bu he­def­le­re sal­dı­rır­ken de “ma­kul­lük”, “sal­dır­ga­nın ni­ye­ti” ve “tıbbi iş­lev­le­re saygı gös­ter­me­si” sor­gu­lan­ma­lı­dır.

“Ma­kul­lük” kav­ra­mı, has­ta­ne­ye ger­çek­leş­ti­ri­len sal­dı­rı ha­ri­cin­de bir başka bi­çim­de aynı so­nu­cun alı­nıp alı­na­ma­ya­ca­ğı üze­rin­den de­ğer­len­di­ri­lir. Ancak savaş or­ta­mın­da İsra­il­li yet­ki­li­le­rin as­ke­ri ope­ras­yon­la­rın de­tay­la­rı­nı verme, st­ra­te­jik bil­gi­le­ri­ni pay­laş­ma yü­küm­lü­lü­ğü yük­le­ne­mez. Sal­dı­rı­nın makul olup ol­ma­dı­ğı açık kay­nak­lar­dan da tar­tı­la­ma­ya­cak­tır. İsrail’in al­ter­na­tif ope­ras­yon ger­çek­leş­ti­rip ger­çek­leş­ti­re­me­ye­ce­ği; han­gi­si­nin daha az za­yi­at­la so­nuç­la­na­bi­le­ce­ği gibi kav­ram­lar ancak İsrail’in uh­de­sin­de­ki bil­gi­ler­le belli ola­bi­lir. Bun­dan do­la­yı makul olup ol­ma­dı­ğı İsrail’in ver­di­ği ve­ri­ler üze­rin­den de­ğer­len­di­ril­me­li­dir.

“Sal­dır­ga­nın ni­ye­ti” kav­ra­mı, has­ta­ne­nin as­ke­ri ope­ras­yon­la­ra ara­cı­lık edip et­me­di­ği ile il­gi­li­dir. Örnek ver­mek ge­re­kir­se, Was­hing­ton Post ta­ra­fın­dan ger­çek­leş­ti­ri­len araş­tır­ma, İsrail’in ni­ye­ti­nin kötü ol­du­ğu­nu gös­ter­mez. Zira sal­dır­ga­nın ni­ye­ti üçün­cü bir ki­şi­nin sal­dı­rı son­ra­sın­da yap­tı­ğı araş­tır­ma­lar son­ra­sın­da or­ta­ya çık­maz; eğer sal­dır­ga­nın ey­le­mi ger­çek­leş­tir­me­den önce he­de­fin as­ke­ri sı­fa­tı­nın ol­du­ğu­na inan­dı­ra­cak ye­ter­li ma­ter­ya­li mev­cut­sa sal­dı­rı son­ra­sın­da ora­nın bir as­ke­ri hedef ol­ma­dı­ğı or­ta­ya çıksa dahi kötü bir ni­ye­ti ol­du­ğun­dan bah­se­di­le­mez.

“Tıbbi iş­lev­le­re saygı gös­ter­me­si” kav­ra­mı ise sal­dır­ga­nın has­ta­ne­ye karşı ger­çek­leş­tir­di­ği ey­lem­ler­de has­ta­ya, has­ta­ne­ye, si­vil­le­re, dok­tor­la­ra karşı ko­ru­ma yü­küm­lü­lü­ğü­nü ifa edip et­me­di­ği hu­su­su­na de­ğin­mek­te­dir. İsrail, has­ta­ne­ye sal­dı­rı ön­ce­sin­de ya­pa­ca­ğı ope­ras­yo­nu du­yur­du­ğu ve tah­li­ye yol­la­rı­nı gös­ter­di­ği için bu hu­sus­ta ge­rek­li yü­küm­lü­lük­le­ri ye­ri­ne ge­tir­miş­tir. Bu­nun­la bir­lik­te has­ta­ya, dok­to­ra yahut si­vil­le­rin ope­ras­yon­da zarar gör­me­si ha­lin­de yan za­yi­at ola­rak ni­te­len­di­ri­le­cek­tir. Yan za­yi­at, has­ta­ne gibi has­sas ku­rum­lar ha­ri­cin­de­ki ope­ras­yon­lar­da da gün­de­me ge­le­bi­lir. Bun­dan do­la­yı tıbbi ku­rum­la­ra karşı ope­ras­yon­lar­da yan za­yi­atın bu­lun­ma­sı, tıbbi iş­lev­le­re saygı gös­te­ril­me­di­ği yahut sal­dır­ga­nın ni­ye­ti­nin kötü ol­du­ğu an­la­mı­na gel­me­ye­cek­tir.

 Sonuç

Ya­zı­nın ge­ne­lin­den an­la­şı­la­ca­ğı üzere ulus­la­ra­ra­sı hu­ku­kun yo­ru­mu­nun bir sı­nı­rı bu­lun­ma­mak­ta­dır. Bir ulus­la­ra­ra­sı mah­ke­me­de ada­le­tin te­cel­li ede­bil­me­si için güçlü ta­ra­fın mah­ke­me ma­ka­mı­nı ta­nı­ma­sı, ulus­la­ra­ra­sı hu­ku­ku ta­nı­ma­sı, yap­tık­la­rı­nın so­nu­cu­na kat­lan­ma­sı ge­rek­mek­te­dir. Mah­ke­me yet­ki­si­ni ta­nı­ma­yan ülke, baskı gör­me­yecek kadar güç­lüy­se ger­çek­leş­tir­di­ği fi­il­le­rin he­sa­bı so­ru­la­ma­ya­cak­tır. Rusya, Rus-ya’nın Uk­ray­na’da iş­le­di­ği suç­lar hak­kın­da Putin için ya­ka­la­ma ka­ra­rı çı­ka­ran Ulus­la­ra­ra­sı Ceza Mah­ke­me­si sav­cı­sı Kha­rim Khan hak­kın­da ya­ka­la­ma ka­ra­rı çı­kar­mış­tı­r.8 Ulus­la­ra­ra­sı hu­kuk­ta güçlü olan sanık, ha­kim­dir.

Mehmet Tokar

1 https://civil-protection-humanitarian-aid.ec.europa.eu/news-stories/news/palestine-statement-attacks-medical-and-civilian-infrastructure-gaza-and-west-bank-2024-05-20_en
2 Law of War Manual, Departmant of Defense :505 Erişim Linki: https://media.defense.gov/2023/Jul/31/2003271432/-1/-1/0/DOD-LAW-OF-WAR-MANUAL-JUNE-2015-UPDATED-JULY%202023.PDF
3 https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gci-1949/article-19/commentary/2016?activeTab=1949GCs-APs-and-
commentaries#_Toc452045289
4 https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949/article-19/commentary/1958
5 https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/api-1977/article-13/commentary/1987?activeTab=undefined
6 https://www.washingtonpost.com/world/2023/12/21/al-shifa-hospital-gaza- hamas-israel/
7 https://lieber.westpoint.edu/legal-protection-hospitals-during-armed-conflict/
8 https://tr.euronews.com/2023/05/19/rusyadan-putin-icin-tutuklama-karari- cikaran-ucm-bassavcisi-khana-misilleme